Uluslararası İslam Sanatları Fuarı Üzerine

Uluslararası İslam Sanatları Fuarı Üzerine – Vecdi Uzun yazdı.

7-11 Mayıs 2025 tarihinde “Uluslararası İslam Sanatları Fuarı”, T.C.  Diyanet İşleri Başkanlığı desteği ve organizasyonuyla ilk defa Ankara ATO Congresium’da açılıyor. Bugüne kadar Türkiye’de Ulusal ve Uluslararası kapsamda İslam Sanatları Fuarı gerçekleşmemiştir. Ülkemizde bugüne kadar farklı adlarda çok sayıda geleneksel sanatlar ve İslam eserleri sergileri ve festivali yapılmıştır. Bu sanat etkinlikleri geçmişte olduğu gibi bugün de bazen İslam Sanatları, bazen de Türk İslam Sanatları, bazen de Geleneksel Sanatlar adı altında sergilenmektedir. Bir ihtisas fuarı olması ve sanat içindeki sınırlarının belirli olması açısından fuarın kendine ait özelliği bulunmaktadır.

İslam Sanatı:  İslam Sanatı belirli kalıplara sığdırılamayan bir kavramdır. Bir inanç olarak İslam’ın belirli bir perspektifle incelenmesi “İslam sanatı” kavramını oluşturmuştur. İslam sanatı kavramı ortaya ilk atıldığında, birtakım Avrupalı sanat tarihçileri İslam dünyasının sanat inceliklerini kavrayabilecek bilgi donanımına sahip olmadıkları için Doğu’ya ait ne varsa -biraz da onu küçümseyerek- hepsine Arabesk demişlerdir. Hâlbuki İslam coğrafyası sadece Arap dünyasından ibaret değildir; çok geniş medeniyet havzalarına yayılmıştır. Avrupa’dan gelen milliyetçilik akımlarının etkisiyle Araplar İslam sanatını tarifinde sadece Arap ülkelerindeki eserleri göz önünde bulundurmuşlardır. İranlılar da Fars coğrafyasındaki eserleri İslam sanatının merkezine yerleştirmiş ve Türk sanatı âdeta İslam sanatının dışına itilmiştir. Öyle ki, Selçuklu payitahtı Konya’daki eserleri dahi İranlılara mal eden Batılı yazarlar olmuştur.(1)

Ülkemizde ilk defa yapılacak “Uluslararası İslam Sanatları Fuarı” yönetiminin fuar web sayfasındaki İslam Sanatları’na bakışı ve uygulamaları fuar kapsamında sanat, sanatçı ve sergileme dâhil tüm detaylara yansıyacaktır.

“İslam sanatı, İslam’ın varlık, hayatı algılayış ve anlamlandırış biçimini yansıtır. İslam sanatlarında asıl amaç ilahi hakikati ve güzelliği arama çabasıdır.  Allah güzeldir, güzelliği sever.” hadis-i şerifi İslam sanatlarının çerçevesini çizer. İslam sanatları, İslam medeniyetinin tarihsel süreç boyunca gelişen ve geniş bir coğrafyada uygulanan sanatsal ifade biçimlerini kapsar. Bu sanatlar, İslam’ın öğretilerinden ve kültürel değerlerinden beslenir. İslam sanatlarında estetik, zarafet ve işlevsellik ön plandadır, ancak figüratif tasvirler genellikle sınırlıdır. Bunun yerine, geometrik desenler, hat sanatı ve kaligrafi gibi soyut ifadeler ön plana çıkar. İslam sanatları, farklı kültürler arasında çeşitlenmiş olsa da, ortak bir estetik anlayışına ve ahlaki değerler sistemine dayanır. Sanat, dini inançları, toplumsal normları ve felsefi düşünceleri yansıtarak İslam toplumlarında önemli bir yer tutar.“
-https://islamsanatlarifuari.com/hakkimizda

Fuarın ruhunu oluşturmak için; İslam Sanatları Fuarı’na katılacak sanatçı ve eser seçiminde ilk seçici komitenin yapacağı titiz çalışma yıllarca fuarın ruhuna yansıyacaktır. Bu nedenle fuar yönetiminin “İslam Sanatı” kavramına bakışını ile uygulamalarının tutarlılığını izlemesinde yarar bulunduğu ve sanat niteliği tartışmalı çalışmaları sergilemekten kaçınmasının yarar olacağı düşüncesindeyim.  Fuarın amacının sadece “İslam” ya da “Sanat” unsurlarını ortaya çıkaran çalışmalar değil, bütün olarak “İslam Sanatı” kavramına vurgu yapacak eserlerin sergilenmesi önemlidir. Bu vurgulamayı yapacak küratör veya komitenin kısa sürede sanat dünyası ile kamuoyu ile tanıştırılmasında yarar bulunmaktadır.

Bugüne kadar ülkemizde düzenlenen sanat fuar, festival ve sergilerinin büyük çoğunluğu görsel sanatlardan resim sanatı etrafında yoğunlaşmaktadır. Bu fuar ile sanat kavramının sınırlarının Hat, Tezhip, Çini, Ebru, Ahşap Oymacılık, Minyatür, Sedef Kakma, Kat’i gibi bilinen ve İslam Sanatlarıyla özleşmiş sanatların yanında Resim, Halı-Kilim, Cam, Film ve Müzik sanatlarını da kapsaması dikkat çekicidir. Bu çeşitlendirme; fuar yönetiminin bugüne kadar ülkemizde bilinen ve sergilenen İslam Sanatı kavramından farklı bir yaklaşımla fuar içeriğini oluşturacağının göstergesidir.  İlk fuarda ortaya konacak sanatçı ve eser eser seçimindeki ilkeli yaklaşım; daha sonraki yıllardaki fuarların yetkin bir İslam Sanat Fuarı olarak yapılmasının garantisini oluşturacaktır.

Uluslararası fuarlar genelde şehir adlarıyla anılır. Fuar tanıtımı henüz yoğun olarak başlamadığı için fuarın adına “Ankara” veya “Türkiye” adını eklemekte yarar olduğu düşüncesindeyim. “Uluslararası İslam Sanatları Fuarı” genel bir isim olup, mekân belirtmediği için diğer fuarlarla karışma ve kolay hatırlanmama ihtimali oldukça yüksektir. AIAF-Ankara International Islamic Arts Fair marka adı kalıcı olup, kısa sürede akılda kalıcı hale gelebilir.  AIAF yurtdışında da akılda kalıcı marka adıdır.

Ankara’da sanat fuarcılığı Atis Fuarcılık Ltd. Şti. tarafından Ankara ATO Congresium’da yapılan ArtAnkara ve Artnouva çağdaş sanat fuarları ile sınırlıydı ve Ankara ATO Congresium’da bugüne kadar başka bir organizasyon bir sanat fuarı yapamamıştır.  Uluslararası İslam Sanatları Fuarı’nın Ankara ATO Congresium’da yapılması Ankaralı sanatseverler ve sanatçılar için yeni bir alternatif yaratacaktır. İslam Sanatı’nın ülkemizde tam anlaşılmamasının yanında  yeterince de anlatılmadığını düşünmekteyim. Başarılı bir fuar organizasyonla sanatseverlere “İslam Sanatı”nın ne olduğunun çok rahat anlatılacağı düşüncesindeyim.

Fuarın Diyanet İşleri Başkanlığı yanında Diyanet Vakfı tarafından yürütülmesinin fuarın hedef kitlesine çok rahat ulaşılabileceğinin göstergesidir. Fuarın izleyicilerinin sanatseverler dışında daha çok özellikle öğrenciler ve  ülke çapından seçilecek cami imam ve müezzinlerinden oluşması fuarın amacına hizmet olacaktır.

Türkiye’deki sanat fuarları üzerinde inceleme yapmış, eleştirilerini yayınlamış bir kişi,  geçmiş ve günümüzdeki fuarları izlemiş sanatsever olarak bu fuarı da dikkatlice izleyeceğim ve fuarın bitiş akşamında fuar kritiğimi yayınlayacağım.

Bu fuarın ülkemizde İslam sanatının ne olması gerektiği, ne olduğu ve nasıl sergilenmesi gerektiği konusunda çok önemli bir referans ve bir yüksek çıta oluşturmasını dilerim.

Vecdi Uzun

1- https://perspektif.eu/2021/11/01/islam-sanati-nedir/