İçinde bulunduğumuz sene, Troya yılı ilan edilen Çanakkale’de devam eden arkeolojik kazıların ilki Parion Antik Kenti. Parion bölgesi, Biga ilçesi Kemer Köyü‘nde yer alıyor. MÖ 7. yüzyılda kurulduğu düşünülen kent, Batı Anadolu’daki Grek kentleriyle birlikte Pers egemenliğine girmiş. Daha sonraki yüzyıllarda Roma İmparatorluğu’nun eline geçen kentin görkemli tiyatrosu, hamam ve limanları görülmeye değerdir. MS 5. yüzyıldan itibaren Hristiyan toplulukların yerleştiği bir kent olan Parion, Bizans döneminde de ağırlığını korumuş ve önemli bir piskoposluk merkezi olmuş. Parion’da ilk tespit araştırmasını 1801’de İngilizler yapmış ve kazı 2015’ten bu yana 19 Mayıs Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Vedat Keleş başkanlığındaki kazı ekibi tarafından yürütülüyor. Kentte sosyal hayat ve kamuya ait birçok yapı, kazılar sonucunda ortaya çıkarılmış.
Apollon Smintheus Kutsal Alanı, Troas bölgesinin güneybatısında Ayvacık ilçesine bağlı Gülpınar Köyü‘ndedir. MÖ. 2. yüzyıla tarihlenen tapınak ve günümüzde yapılan butik müze kompleksi, Tanrı Apollon’a adanmış çeşitli yapılardan oluşur. Tapınak frizlerinde ve kabartmalı sütun parçaları üzerinde Troya Savaşı’nda yaşanan olaylar anlatılır. Son dönem kazı ve restorasyon çalışmalarıyla ayağa kaldırılan Apollon Smintheus, ana tapınma mekanıdır. 1980’de başlatılan bilimsel kazılarda; Prof. Dr. Coşkun Özgünel ve ekibinin yürüttüğü çalışmalarla sunak, tapınak ve köprü, kutsal yol ve çevre duvarı, Roma hamamları, antik su kanalları ve depoları, heykellerle süslü caddeler ve evler-villalar gibi kent yaşamından yapılar ortaya çıkarılmış.
Güneye doğru inmeye devam ediyoruz. Karşımıza görkemli coğrafyasıyla Assos Antik Kenti çıkıyor. Edremit Körfezi’nin kuzeyindeki volkanik tepe ve eteklerindeki Assos’ta, ilk yerleşim Bronz Çağı’na kadar iniyor. Kent MÖ. 7.yüzyılda Midilli Adası‘ndan göç sonrası Yunan şehri haline gelmiş, sonrasında Assos/ Behramkale Roma, Bizans ve Osmanlı çağlarından bugüne varlığını sürdürmüştür. Aristoteles başta olmak üzere Platon’un öğrencileri MÖ. 347-345 yıllarında Assos’ta faaliyette bulunmuşlar. Kentte akropolis üzerindeki Athena tapınağı, nekropolis, sur duvarı ve limanlar, gymnasium, kilise, meclis binası, hamam, tiyatro, agora gibi yapılar bugüne ulaşmıştır. İlk kazılar 1881’de Amerikalılar tarafından başlatılmış, Türk uzmanların ele alması 1981 yılını bulmuştur. Şu anda kazı çalışmaları, Prof. Dr. Nurettin Arslan ve ekibi tarafından Çanakkale 18 Mart Üniversitesi adına yürütülüyor.
Bir diğer antik kent Ezine, Dalyan Köyü‘nde olan Alexandria Troas. Boğaz trafiğini kontrol eden limanı sayesinde zengin bir ticaret kenti konumuna gelmiş. İlk olarak MÖ. 311’de erken Hellenistik dönemde, göç ile nüfusu oluşturularak kurulur. Sonrasında Roma kolonisi haline dönüştürülür, Aziz Paulus kenti ziyaret eder ve burada Hristiyanlığı anlatır. Yaklaşık 8 km uzunluğundaki surla çevrelenmiş olan antik kent, 1993 yılında başlatılan ilk çalışmalardan sonra günümüzde, kazı ve araştırmalar Ankara Üniversitesi’nden Doç. Dr. Erhan Öztepe ve ekibi tarafından yürütülüyor. Roma yerleşiminin merkezini oluşturan forum ve agora alanları, tapınak, yeraltı galerisi, hamam, anıtsal çeşme, surlar ve antik liman görülebilen başlıca yapılardır.
Yazımda değineceğim en son arkeolojik kazı alanı, Truva Müzesi’ne de adını vermiş olan ünlü Troya Antik Kenti. Çanakkale’nin Tevfikiye Köyü‘nde bulunan antik kent, stratejik öneme sahip bir konumda yer alıyor. 1863’te küçük kazılarla başlayan süreç, Schliemann yönetiminde yapılan daha büyük çaplı kazılarla devam etmiş. Günümüzde kazı başkanlığını Çanakkale 18 Mart Üniversitesi’nden Prof. Dr. Rüstem Aslan yürütmektedir. Troya tarihsel, arkeolojik ve mitolojik özellikleri sebebiyle 1996’da çevresiyle beraber Tarihi Milli Park olarak ilan edilmiş, 1998’de ise UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine alınmıştır. Bu sene 20.yılı olması nedeniyle 2018 yılı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Troya Yılı olarak kabul edilmiştir.
MÖ. 3000’den MS. 500’lere kadar sürekli yerleşim gören kentte, kazılar sonrasında 10 farklı katman ve yaklaşık 50 yapı evresi tespit edilmiş. Troya Antik kenti, ünlü ozan Homeros’un İlyada destanında anlattığı Troya Savaşı’nın yapıldığı bölgedir. Aynı zamanda, Anadolu topraklarındaki sistematik ilk tarih öncesi kazısı Troya’da başlamış. Uygulanan kazılar, modern arkeolojinin geliştiği yer özelliğini kazanmış, gayet önemli referans noktası olmuştur. Bu beş kazıya İÇDAŞ Çelik, Enerji, Tersane ve Ulaşım Sanayi A.Ş. ana sponsordur.
Troya Müzesi
Troya, Avrupa ve Asya’nın yakın noktası olan ve eski çağda Dardanel ya da Hellespont olarak isimlendirilen Çanakkale Boğazı coğrafyası içinde yer alıyor. 2014’te yapımına başlanan Troya Müzesi, yine 2018 Troya Yılı çerçevesinde ziyarete açıldı. Geçen cuma günü Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından resmi açılışı gerçekleşen müzede, Çanakkale Arkeoloji Müzesi’nde var olan eserlerin nakil işlemleri gerçekleştirildi. Müze uzmanı personel tarafından eserler sınıflanarak, hazırlanan yeni yerlerine yerleştirildi. Ören yerindeki kazılarda ortaya çıkarılan iki bin eser müzede yerini bulurken yurt dışından getirilen Troya hazinelerinin bir bölümü de müzede ziyaretçiye açık durumda. Troya Müzesi ile Troya’dan yitirilmiş eserlerin ait oldukları topraklarda sergilenmesi amaçlanıyor. Yapılması 75 milyon lirayı bulan, yaklaşık 3 bin metrekarelik sergi salonları dahil 12 bin 750 metrekare kapalı alandan oluşan müzede 5 kat mevcut. Zemin kat geçici sergi salonu ve Troas kentlerine ayrılırken 1.kat Troya’nın katmanları, 2.kat Antik Dünya, 3. Kat Kazı tarihi eserleri ve en üstte teras katı yer alıyor. Geçici sergi salonunda bugün sona eren Uluslararası Çanakkale Bienali’nden işler var. Son dönem kazıları sırasında; ziyaretçi profili de göz önüne alınarak, Troya Ören yeri ile Troya Müzesi arasındaki bağlantıyı, bilimsel anlamda güçlendirmek hedefiyle çalışmalar yürütülüyor.
Mine BORA DİRİ – Kültür Yönetimi Danışmanı/ Gazeteci Yazar
